Met een jaaromzet van 90 miljard euro is de automotive maak- en service-industrie in Nederland een sector van wezenlijk economisch belang. Een sector die werk biedt aan meer dan 100.000 mensen. En een sector die bekend staat als krachtig en innovatief. In deze sector vinden we leveranciers van zowel auto-onderdelen als van services, maar ook mobiliteitsproviders, die actief zijn op het gebied van onderhoud, verkoop, verhuur en leasing. Die bedrijven spelen ook internationaal een belangrijke rol in de transitie naar duurzame, veilige en bereikbare mobiliteit.

In een serie van drie artikelen besteden we aandacht aan elk van deze drie thema’s en laten we bedrijven aan het woord die innovatie hoog in het vaandel hebben. Met als gemeenschappelijke factor dat ze meegedaan hebben aan de verkiezing voor de Automotive Innovation Award, een initiatief van ANWB, BOVAG, LeasePlan, RAI Vereniging, RAI Automotive Industry NL en Roland Berger om meer bekendheid te geven aan de innovatiekracht van de sector. Elke twee jaar worden er prestigieuze awards uitgereikt aan Nederlandse bedrijven met veelbelovende innovaties. Innovaties die mobiliteit slimmer, schoner, efficiënter en/of veiliger maken. De volgende uitreiking van de Automotive Innovation Awards 2024 vindt plaats tijdens een exclusief diner op maandag 5 februari 2024.

In dit artikel staat bereikbaarheid centraal. Of, om de vraag wat specifieker te maken: hoe verbeteren we mobiliteit zodanig dat zoveel mogelijk mensen daar komen, waar ze willen of moeten zijn? En, wetend dat Nederland vergrijst, hoe zit dat specifiek bij ouderen?

Bereikbaarheid in al zijn facetten
De bereikbaarheid van voorzieningen, werk- en woonlocaties is essentieel voor een soepel functionerende samenleving. Bij dit onderwerp denken we al snel aan een goede infrastructuur en punctueel treinverkeer. Als gevolg van de groei van de Nederlandse bevolking, zijn de afgelopen decennia veel nieuwe spoorlijnen en snelwegen aangelegd. Steden groei(d)en naar elkaar toe en ook de tussengelegen dorpen en andere gebieden zijn steeds beter verbonden met elkaar en de rest van het land. Zowel met het openbaar vervoer als met de auto, motor of fiets.

Maar ‘bereikbaarheid’ gaat verder dan deze mobiliteitsfactoren. Bereikbaarheid gaat ook over de mogelijkheden die mensen hebben om te reizen: kunnen zij wel hun gewenste bestemming bereiken? En geldt dit ook voor álle mensen? Voor veel mensen is mobiliteit juist een struikelblok. Niet iedereen heeft een auto tot zijn beschikking. Niet iedereen heeft de financiële ruimte om treinkaartjes of benzine te betalen. Niet iedereen is fysiek in staat om zich van A naar B te verplaatsen.

Er kunnen dus allerlei barrières opdoemen voor wie zich wil verplaatsen. Barrières bij het vervoer, door weinig of slecht toegankelijke ov-haltes, een lage frequentie van het ov, overvolle treinen, trams en bussen tijdens spitsuren of een onveilige infrastructuur. Maar ook barrières bij de gebruiker zelf. Die moet immers in staat zijn om gebruik te kunnen maken van deze vervoermiddelen. Of dat kan, ligt onder meer aan het inkomen, vaardigheden (zoals bijvoorbeeld het kunnen besturen van een voertuig of het kunnen fietsen), gezondheid of angst, bijvoorbeeld angst voor verkeersdrukte. Er bestaan met andere woorden vele soorten ‘bereikbaarheidsbarrières’.

Het goede nieuws is dat de mobiliteitsindustrie in Nederland zich op die problemen gestort heeft en innovatieve oplossingen ontwikkelt om bereikbaarheid te verbeteren, dus ook oplossingen voor reizigers die barrières ervaren. Denk aan apps, technologische systemen maar ook aan nieuwe deel- en serviceconcepten.

Bereikbaarheidsarmoede
Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) spreekt in situaties dat bereikbaarheid beperkt wordt van ‘bereikbaarheidsarmoede’. Met name mensen met een lager inkomen, werklozen, mensen zonder rijbewijs en auto, mensen met een migratieachtergrond, bewoners van rurale gebieden, mensen met een fysieke of cognitieve beperking en ouderen lopen dit risico. En die laatste groep groeit gestaag.

Meer ouderen, moeizame mobiliteit
Nederland vergrijst: de leeftijdsopbouw van de bevolking verandert en het aandeel van oudere leeftijdsgroepen wordt steeds groter – de gemiddelde leeftijd van de bevolking neemt toe. Volgens het CBS was in 1990 nog 12,8 procent van de inwoners 65-plus. Op 1 januari 2023 telde Nederland ruim 3,5 miljoen inwoners van 65 jaar of ouder, wat neerkomt op 20,2 procent van de bevolking. De verwachting is dat er in 2030 4,2 miljoen 65-plussers zullen zijn, bijna een kwart van de bevolking.

Uit cijfers van het CBS uit 2018 blijkt dat ruim de helft van alle 65+’ers in Nederland zich beperkt voelt in hun mobiliteit door hun gezondheid. Die beperkingen worden vaak veroorzaakt door chronische aandoeningen, fysiek maar ook psychisch. Uit een rapport van RadarAdvies uit 2020 blijkt dat veel ouderen de drukte mijden en hun eigen kwetsbaarheid (zoals verminderde reactiesnelheid) slecht in kunnen schatten.

De laatste jaren worden ouderen steeds meer aangemoedigd om de stap naar een verzorgingstehuis uit te stellen. Thuis wonen is voordeliger dan wonen in een verzorgingshuis. Maar thuis wonen betekent vooral: meer sociale, vertrouwde contacten. En dat is belangrijk omdat ouderen zich daarbij zowel mentaal als fysiek een stuk sterker en prettiger voelen. Juist voor deze thuiswonende ouderen is het echter belangrijk om mobiel te blijven. Alleen dan kunnen zij gebruik maken van fysieke voorzieningen, zoals winkels en horeca. En kunnen zij ‘live’ contact houden met familie en vrienden. Mobiliteit is dus belangrijk voor hun sociale basis.

Maar wie zich niet makkelijk verplaatst of angstig is om aan het verkeer deel te nemen, blijft liever in zijn of haar eigen huis. Eenzaamheid ligt dan op de loer. De overheid onderkent dat probleem en motiveert ouderen nadrukkelijk om sociaal contact op te zoeken. Mede daarom lanceerde het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport bijvoorbeeld de campagne ‘Een tegen eenzaamheid’. Mobiliteit is daarbij een randvoorwaarde die vervuld moet worden om ouderen de kans te geven om vaker ‘onder de mensen’ te komen.

______________________________________

Slimme scootmobiel van Welzorg: nominatie AIA 2019
“Het is de nachtmerrie van iedereen die gebruik maakt van een scootmobiel; dat-ie stil komt te staan”, zegt Sven van de Ven, Manager Service van Welzorg, een organisatie die mobiliteitshulpmiddelen levert. “Wij hebben een oplossing ontwikkeld die die angst kan wegnemen.” Die oplossing bestaat uit een klein kastje, het zogenaamde TiM-kastje, dat in elke nieuwe en bestaande scootmobiel kan worden ingebouwd. Dit kastje zorgt ervoor dat technische gegevens van de scootmobiel, via internet, aan medewerkers van Welzorg worden doorgegeven. Zij kunnen met behulp van die gegevens actie ondernemen, reactief of proactief. Deze innovatie, onder de naam ‘De Slimme Scootmobiel’, was een nominatie voor de Automotive Innovation Awards in 2021. ”De Slimme Scootmobiel zorgt ervoor dat ouderen zorgeloos op pad kunnen. En dat draagt bij aan de bestrijding van bereikbaarheidsarmoede.”

Als er onderweg een storing in het voertuig optreedt, kan de berijder contact opnemen met de klantenservice van Welzorg. Medewerkers kunnen in zo’n geval direct meekijken wat er aan de hand is. Uit ervaring blijkt dat veel problemen met telefonische ondersteuning direct opgelost kunnen worden door de berijder zelf. Wanneer dat niet kan, wordt er direct een monteur gestuurd die ter plekke het mankement verhelpt. En, omdat de monteur vooraf al een foutmelding heeft gezien, weet hij wat het probleem is en welke onderdelen eventueel nodig zijn. Zo kan hij efficiënt werken.

Maar de Slimme Scootmobiel gaat nog een stap verder: op basis van data-analyse is Welzorg in staat om te voorspellen wanneer problemen kunnen ontstaan – iets wat in de autowereld al langere tijd mogelijk is. Het voordeel is evident: door te anticiperen op toekomstige storingen, worden vervelende situaties voorkomen. “De privacy van de berijder is volledig gewaarborgd. We voldoen volledig aan de Nederlandse Privacywetgeving”, beantwoordt Van der Ven een van de veelgestelde vragen. “Wij kunnen niet zien waar de scootmobiel is, tenzij de berijder dat zelf aangeeft.”

______________________________________

Aangepast vervoer
Verschillende vormen van mobiliteit worden specifiek ontworpen om tegemoet te komen aan de behoeften en fysieke capaciteiten van oudere individuen, waardoor ze gemakkelijker en veiliger kunnen reizen en deelnemen aan verschillende activiteiten in de samenleving.

Een veelvoorkomend hulpmiddel voor mobiliteit bij oudere personen die moeite hebben met lopen is de rollator. De laatste ontwikkeling hier is de rollator die om te bouwen is tot rolstoel. Te gebruiken als steun voor wie zelf loopt maar in een handomdraai klaar te maken om iemand te laten rijden. Deze inklapbare rollator past in de achterbak van de auto.

Een stap verder gaat de scootmobiel. Dit elektrisch aangedreven voertuig biedt oudere personen met beperkte mobiliteit de mogelijkheid om zich zowel binnen als buiten gemakkelijk te verplaatsen. De laatste generatie scootmobielen heeft stuurhendels en comfortabele zittingen, en zijn ontworpen voor verschillende terreinen. Dankzij een innovatie van Welzorg kan de status van het voertuig te allen tijde op afstand worden gemonitord en is specialistische hulp overal afroepbaar.

Ook worden standaard auto’s tegenwoordig veelvuldig aangepast met bijvoorbeeld speciale stoelen, rolstoelliften en handbedieningen. Die aanpassingen stellen ouderen met een fysieke beperking in staat om zelfstandig te blijven rijden, wat bijdraagt aan hun gevoel van vrijheid en zelfstandigheid.

Behalve individuele vervoermiddelen spelen ook openbare vervoerssystemen een cruciale rol in de mobiliteit van ouderen. Regionaal openbaar vervoer, zoals bussen, trams en treinen, biedt oudere personen de mogelijkheid om over langere afstanden te reizen. Deze vorm van vervoer heeft vaak al speciale voorzieningen voor minder mobiele passagiers, zoals rolstoeltoegankelijke ingangen en zitplaatsen. Voor bovenregionaal vervoer kunnen ouderen gebruikmaken van diensten zoals Valys, dat voor mensen met een mobiliteitsbeperking taxivervoer regelt. Dit vervoer is bedoeld voor ouderen die verder weg willen reizen en niet afhankelijk willen zijn van regulier openbaar vervoer.

Bij het ombouwen van bestaande, standaard auto’s, bedrijfswagens en bussen – voor zowel individueel als openbaar vervoer – tot een voertuig dat geschikt is voor vervoer van ouderen, die slecht ter been zijn, komt heel wat innovatie kijken. Denk aan een extra verlaagde instap of extra veiligheidsvoorzieningen. Om de voertuigen grootschalig in te kunnen zetten, is een flexibele indeling van de ruimte een voorwaarde. Dat betekent in de praktijk dat er plaatsen voor rolstoelen moeten zijn, naast de gewone stoelen. En dat die indeling snel moet kunnen worden aangepast.

______________________________________

Movitas van Tribus: finalist AIA 2019
“Zonnepanelen in het dak, rondom dubbel glas met UV-filters, vloer- en zitplaatsverwarming voor passagiers en een meesturende achteras; het zit allemaal in deze middelgrote, elektrisch aangedreven personenbus”, zegt Herman Rigterink, gepensioneerd Director Technology van het Nederlandse Tribus. Het bedrijf ontwikkelde deze innovatieve bus (met de naam: Movitas) in slechts 3 jaar tijd en deed in 2019 mee met de Automotive Innovation Awards. De Movitas bracht het tot finalist.

Tribus creëert al sinds 1998 rolstoeltoegankelijk personenvervoer, door bestaande bussen en auto’s slim om te bouwen tot multifunctionele voertuigen. Belangrijk aspect is dat de omgebouwde voertuigen moeten voldoen aan alle geldende veiligheidsnormen. Dat vergt vaak innovatieve oplossingen. Inmiddels heeft Tribus daarvan een groot aantal op zijn naam staan, zoals een chassis concept dat een lage vloer (en dus makkelijke instap) mogelijk maakt of geïntegreerde rolstoelvastzetsystemen. “Onze bekendste innovatie is de TriflexAIR”, stelt Rigterink. Trots: “Dit is Het meest veilige en duurzame stoel- en vloersysteem ter wereld.”

Ook bij de ontwikkeling van de Movitas kwam die drive om voortdurend te innoveren naar voren. “De bus is modulaire opgebouwd. Dat betekent dat de Movitas in diverse lengtes en breedtes kan worden uitgevoerd. De batterijpakketten zijn ondergebracht in de vloer, waardoor de bus een laag zwaartepunt heeft, wat weer bijdraagt aan het rijcomfort.” Uniek is ook de wendbaarheid van het voertuig dankzij de vierwielbesturing. “Het uitgangspunt voor dit ontwerp is het goed ontsluiten van steden. Wendbaarheid is cruciaal om in alle hoekjes en gaatjes van een stad te kunnen komen. En omdat je steden nu eenmaal niet zomaar kunt veranderen, hebben wij de bus aangepast.”

______________________________________

Veiligheid
Ouderen lopen meer risico in het verkeer en dat leidt tot zorgen. Die zorgen worden onderstreept met cijfers: volgens het CBS is het aantal verkeersdoden in 2022 het sterkst toegenomen onder 75-plussers, een stijging van 59 procent ten opzichte van 2021. Dit komt overigens vooral door meer verkeersdoden onder fietsers van deze leeftijd; 150 in 2022, tegen 94 het jaar ervoor. De rol van de elektrische fiets in deze ontwikkeling is regelmatig onderwerp van discussie.

Volgens een onderzoek van Charles Goldenbeld uit 2015 hebben ouderen vaak moeite met het verwerken van informatie en zijn mede daardoor vaker betrokken bij ongevallen in complexe verkeerssituaties. Het gaat dan om ongevallen op kruispunten, ongevallen met links afslaan, invoegen op autosnelwegen, en rijbaanwisseling op autosnelwegen.

Rijtaakondersteunende systemen (ADAS) kunnen helpen om voor de functievermindering bij oudere automobilisten te compenseren. Dergelijke systemen kunnen bijvoorbeeld tijdig waarschuwingen afgeven wanneer een auto uit koers raakt of in botsing dreigt te komen met een ander voertuig of een object. Maar de hedendaagse ADAS-systemen zijn niet op maat gesneden voor senioren met specifieke (ernstiger) beperkingen qua gezichtsvermogen, gehoor, motorisch handelen of, zoals al eerder aangestipt, snelheid van informatieverwerking. In het ergste geval kan een ADAS-systeem bij oudere bestuurders zelfs voor informatie-overload zorgen.

Hiervoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen. Bijvoorbeeld neurologische aandoeningen, zoals dementie en de ziekte van Parkinson als ook een achteruitgang van cognitieve vaardigheden. Ook gebrek aan actuele kennis kan een rol spelen, over bijvoorbeeld gewijzigde verkeersregels of veranderde verkeerssituaties. En tot slot kan ook een attitude, gebaseerd op angstgevoelens, te zelfverzekerd zijn, of de opvatting dat andere verkeersdeelnemers de problemen veroorzaken, van invloed zijn.

Ouderen mobiel
Het aanbieden van diverse vormen van mobiliteit voor ouderen is van groot belang om hun onafhankelijkheid, sociale interactie en toegang tot essentiële diensten te waarborgen. Het gebruik van deze verschillende mobiliteitsmiddelen stelt ouderen in staat om actief betrokken te blijven bij de samenleving en hun kwaliteit van leven te behouden, zelfs als ze fysiek beperkt zijn. Het is daarom cruciaal om blijvend te investeren in en te innoveren op het gebied van mobiliteitsoplossingen voor ouderen.